1Bize Oyunun Ortaya Çıkma Sürecini Anlatır Mısınız?
Çıkmaz Sokak, Şahabettin Süleyman tarafından 1907 yılında kaleme alınan, 1913 yılında Osmanlıca ilk basımı yayınlanan fakat sahnelenmesi hiç mümkün olmayan bir tiyatro oyunu.
Tiyatro tarihimizde yıllarca görmezden gelinen eserlerden bir tanesidir bu eser. Hâlbuki oyun yazarlığımızın önemli mihenk taşlarından. İçeriği ve biçimi itibariyle sahnelenmesinin çok zor olduğu düşünülmüş olmalı ki, kimseler niyetlenmemiş bu oyunu yapmaya yıllar içerisinde.
Şişli Tiyatrosu’nun kurucularından, yapımcı Mustafa Kalkan bana bu oyunu yeni sezonda sahnelemek istediğini söyledi ve yönetmem için teklifte bulundu. Özellikle son yıllarda tematik bağlamda eşcinsellik ve eşcinsel hakları üzerine pek çok oyun sahnelendi, hatta Osmanlı’da eşcinsel ilişkiler üzerine de oyunlar izledik ama bu oyunu farklı kılan hadise şuydu: dönemin içinden ve o yıllarda yazılmış olması. Bugünden geçmişe bakmıyor yani. Şahabettin Süleyman’ın oyunu yazdıktan sonra yaşadığı baskılar, memuriyetinden uzaklaştırılması, oyununu sahnede hiç izleyememiş olması da bir yazar olarak bana içtenlikle dokundu. Onun yerinde olmayı istemezdim. 115 yıl sonra hiç sahnelenmemiş bir oyunu ait olduğu yere kavuşturma sorumluluğu da benim bu oyuna sarılmamda önemli etkenlerdendi.
2Peki İkna Olduktan Sonraki Süreç Nasıl Geçti?
Sekiz kadın oyuncu ile çalıştım bu oyunda. Deniz İnanç, Hafize Başak, Özge Deniz Asyalıoğlu, Sevim Erdoğan, Sezin Mutaf, Şerife Letifoğlu, Şeyda Merve Kölük, Zeynep Ece Büyüklale bu isimler. Oyuncuların hemen hemen hepsi geçmişte tanıdığım isimlerdi. Birlikte masa başı sürecini ve prova dönemini yoğun geçirdik. Yaklaşık beş aya yakın bir zaman birlikteydik. Roller hemen dağıtılmadı. Bizim için başat unsur beraber yol alabilmek ve benim biçimsel tavrıma ekibin uyum sağlayarak cevap verebilmesiydi. Oyundaki erkek karakterleri de kadın oyuncular canlandırıyor. Bu benim tercihimdi. Bu reji olarak bir tarihle hesaplaşma durumuydu benim için. Buna böyle baktım ben. Elbette oyunun yorumu da bunu sağladı. Bununla birlikte aşka kadınsal bir bakış sunan oyunda, sahnede tüm bakışların kadınlara ait olması gerektiğini de düşündüm.
Oyuncularla okumalara başladıktan hemen sonra tasarımsal öğeler için toplantılar yapmaya başladık. Oyunun dekor tasarımı Dilek Kaplan’a ait. Ses ve efekt tasarımı Emrah Can Yaylı’nın. Işık Tasarımı ise İsmail Oğuz’un. Bununla beraber nitelikli bir ekibe sahibiz. Yardımcı yönetmen koltuğunda Şirvan Kalenderoğlu var.
3Oyun Metninden Bize Biraz Bahseder Misiniz?
Metin kendi döneminin bakışını olanca doğallığıyla aktarmaya gayret ediyor. Bir yandan eski bir konakta meşrutiyetin korkusu hissediliyor, diğer yandan da yasak aşkların gölgesi kalplere bir yara misali izler bırakıyordu. Oyunda dikkatimi çeken ilk şey, Cavit karakterinin duruşu oldu. Hürriyet isteyen bir ittihatçıydı Cavit fakat Refika’nın hürriyetine ket vurmaktan kaçınmayan bir duruştaydı aynı zamanda ve bu oportünist tavır en hafif tabirle mide bulandırıyordu. Sonra düşündüm, günümüz politik dizge içerisinde durum pek de farklı değildi. Hala aynıydı. Hala hürriyet, özgürlük, adalet diyen bir kesim bazı hususlarda suskun kalmayı tercih ediyor ya da ama diye başlayan cümleler kuruyordu. Oyunu bu nedenle bir politik düzlem içerisinde ele almaya ilk o zaman karar verdim. Ardından dramaturjik müdahalelerde bulunarak bu düzleme araç olacak şekle hem öz hem de biçimsel yorumlarımı aktardım. Oyun kişisel hak ve özgürlükleri, kadın haklarını, politik doğruculuğu, eşcinselliği, metalaşmayı, kuşak çatışmasını, evlilik kurumunu, bireyin yalnızlığını, değişmesi mecburi olan düzeni sorgulayan, bu çatışmalar üzerine bir yapı kuran, bunu da seyirciye sorgulatan bir hale büründü. Yani yazarın yasak aşk üzerine kaleme aldığı eseri ben, aşk politik bir tavırdır, diyerek yeniden yorumladım.
Oyun Şişli’de, yani tesadüfe bakın ki Şişli Tiyatrosu’nun da bulunduğu semtte, eski bir konakta geçiyor. Nesip Paşa iktidar yanlısı, Abdülhamit’in sadık hizmetkârı, yaşlı bir adam. Oğlu Cavit ile her daim bir kuşak çatışması içerisinde. Eşi öldükten sonra da yeniden evlenmiş ve konakta yeni eşi genç, güzel Refika Hanım ile yaşamaya başlamış. Çıkmaz Sokak temelde bu evde yaşayanların bitmek bilmeyen yalnızlıklarını ve bu yalnızlığı bertaraf etmek için sarf ettikleri beyhude uğraşı anlatıyor. Ben oyuna açık biçimsel bir form kazandırdım. Yani en baştan biz bunun oyun olduğunu biliyoruz. Seyirciye yüz yıl önce yazılan bir hikâye olduğunu anlatıyoruz ama kullandığımız sahne biçemiyle bu öykünün aslında zamansız olduğunu da aktarmaya gayret ediyoruz. Seyirci bir film izler gibi oyunu izleyip hikâyeyi takip ederken fikirden başka bir fikre kapılıyor. Duygudan başka bir duyguya geçiyor. Oyuncular da hem anlatıcı, hem aktaran, hem de seyirci konumunda bu oyunda. Yani dramatik olanın temelindeki topluca katılım hadisesini o akşam salonda olan herkesle beraber paylaşıyoruz.
Oyunun Künyesi Oyuncular:Deniz İnanç, Hafize Başak, Özge Asyalıoğlu, Sevim Erdoğan, Sezin Mutaf, Şerife Letifoğlu, Şeyda Merve Kölük,Zeynep Ece Büyüklal Yazar:Şahabettin Süleymanoğlu Yönetmen:Gökhan Erarslan Yapımcı:Mustafa Kalkan Yardımcı Yönetmen: Şirvan Kalenderoğlu Işık Tasarım:İsmail Oğuz Sahne Tasarım:Dilek Kaplan Müzik: Emrah Can Yaylı Afiş Tasarım ve Fotoğrafl: Mert Doğan Asistan:Demircan Güler, Feyza Nur Sarıkaya, Yunus Emre Tekbaba Topluluk:Şişli Tiyatrosu Tür: Dram Seanslar Afiş
Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, şair ve eğitmen. Müjdat Gezen Sanat Merkezi'ni kurmuştur. Sahneye ilk kez Hırka-i Şerif İlköğretim Okulu'nda ilk piyesinde çıktı. Aynı yıl 'Doğan Kardeş' çocuk dergisinde şiirleri yayımlandı. Yine bu yıllarda İstanbul Radyosu Çocuk Kulübü'nde mikrofonla tanıştı. Müjdat Gezen aynı zamanda şair. 74 adet şiirden oluşan 'Şiirim Geldi Bırakın Beni' isimli bir albümü var. Albümde kendisiyle birlikte Savaş Dinçel, Mustafa Alabora, Perran Kutman, Ali Poyrazoğlu, Rutkay Aziz ve Sunay Akın gibi isimler yer alıyor.
İlk kez 1964'te Ankara Devlet Tiyatrosu'nda sahneye çıktı. Eski eşi Oya Başar ile birlikte 'Güzel ve Çirkin' ve 'Sefiller' adlı oyunları sergiledi. 1998 yılında 33. Türkiye Hükûmeti'nde Kültür Bakanlığının vermeye başladığı Devlet Sanatçısı unvanına layık görülmüştü, ama bu ünvanı Nisan 2015'te geri alınmıştır. Her zaman dik duran ve politik mizahın öncüsü olan sanatçı, Beykent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde öğretim üyeliği yapmıştır. Kırca 2015 yılında yakalandığı karaciğer kanseri hayata veda etmiştir.
Sahneye çıkan İlk Türk kadın oyuncudur. 'Yamalar' adlı oyunda, Emel rolü ile ilk kez sahneye çıktı. Asıl ismi Afife olan sanatçı, bu oyunda 'Jale' takma ismini kullanmış ve daha sonraları Afife Jale adıyla anılmaya başlanmıştır. Tiyatro kursları için açılan sınavı kazandı. Müslüman kadınların sahneye çıkmasının yasak olduğu dönemde, Darülbedayi (konservatuvar olarak açıldıktan sonra okul tanımından çıkıp bir tiyatro topluluğuna dönüşen; halen İstanbul Şehir Tiyatroları adıyla varlığını sürdüren sanat kurumu), Müslüman kadınların sadece kadınlara özel gösterilerde oynayacakları gerekçesiyle bünyesine almıştı. 1997’den beri sanatçının anısına Yapı Kredi tarafından 'Afife Tiyatro Ödülleri' düzenlenmektedir. Son yıllarını yatırıldığı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nde geçirdi ve orada vefat etti.
İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda tiyatro bölümünü ve Devlet Güzel Sanatlar Akademisi resim bölümünden mezun oldu. Akademideki arkadaşları ile birlikte 'Akademi Tiyatrosu' adıyla bir tiyatro grubu kurdu ve oyunlar hazırladı. Şair Attilâ İlhan'ın kızkardeşi, sinema sanatçısı Sadri Alışık'ın eşi ve oyuncu Kerem Alışık'ın annesidir. 2014'te geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti.
Babası Selanik doğumlu bir Türk bürokratı, annesi ise Boşnaktır. Üniversitede kısa bir süre hukuk fakültesinde, daha sonra ise filoloji, felsefe, psikoloji ve sanat tarihi bölümlerinde okudu; ancak hiçbirinden mezun olmadı. İlk kez Dormen Tiyatrosu'nda oyunculuğa başlamış olan sanatçı, bir çok sinema filminde de rol almıştır. 48. Altın Portakal Film Festivali'nde 'Yaşam Boyu Onur Ödülü' aldı. Son yıllarda 'Ezel' adlı dizide oynayan sanatçı, 2013'te kalp krizi sonucu 77 yaşında hayata gözlerini yumdu.
Sahneye ilk defa Galatasaray Lisesi’nde ortaokul öğrencisi iken çıktı. Robert Koleji'nden mezun oldu. Küçük yaşlarda geçirdiği bir kaza sonucu sol ayağı sakatlandı. Tiyatro eğitimini ABD’de Yale Üniversitesi’nde aldı. 'Papaz Kaçtı' komedisi ile Dormen Tiyatrosu’nu kurdu. Türkiye’de sahnelenen ilk müzikal olarak bilinen 'Sokak Kızı İrma'yı sahneledi. Halkla ilişkiler alanında dünyaca tanınan bir isim olan Betül Mardin ile evlenmiş, sekiz yıl süren bu evliliğinden Ömer adlı bir oğlu dünyaya gelmiştir. Sanatçı hala tv yapımcılığı ve diğer kişisel gelişim dersleri verilmektedir.
Türk tiyatrosunun batılı anlamda kurucusu olarak kabul edilen Muhsin Ertuğrul, sinema alanında da Türkiye'de ilk önemli katkıları gerçekleştirmiş; 1922-1939 yılları arasında Türkiye’de film yapan tek kişi olmuştur. Ailesi, sahneye çıkmasına karşı çıktığı için baba evinden ayrıldı ve tiyatro eğitimi için Paris'e gitti. Çağdaş Türk tiyatrosunun temelini atan ve geliştiren Muhsin Ertuğrul'a 23 Nisan 1979'da Ege Üniversitesi'nce fahri doktor payesi verildi. Sanatçı, ünvanını almak ve sanat yaşamının 70. yıl kutlamalarına katılmak üzere gittiği İzmir'de 29 Nisan günü kalp krizi sonucu hayatını yitirdi.
Çok güzel bir oyundu. Emeklerine sağlık