T1 Yapım ve Gösteri Sanatları, Mimar Sinan Üniversitesi Tiyatro Ana Sanat Dalı mezunu dört oyuncu tarafından, Haziran 2022’de kurulmuş bir topluluk. Bir röportajlarında denk gelip de öğrendiğim üzere, T1 ismi, okul dönemi hepsinin içinde yer aldığı sınıfın adından gelmekteymiş.
Bu dört okuldaşım yetenekli baykuş; Doğaç Yıldız, Serkan Rutkay Ayıköz, Tanıl Yöntem ve Yunus Emre Terzioğlu, ekiplerine Emrah Özdemir’i de katıp, yine MSÜ çıkışlı Ozan Ayhan’ın yönetmenliği, Deniz Baylan dramaturjisi ile MAHKUMLAR adlı oyunu çıkarıyorlar.
1 Kasım 2023’de prömiyeri gerçekleşen oyun, ödüllü yazar Caren Jeß‘e ait. Tekstin orijinal yapısına nasıl dokunuşlar yaptılar bilemediğim için, fikirlerim direkt bize sundukları üzerinden olacak.
Toplum içinde farklı karakterlerle, nasıl bir arada yaşamak durumundaysak, oyunda da böyle 5 farklı erkek bireyin, işledikleri suçlar nedeniyle mahkum oldukları hapishane ortamına konuk oluyoruz. Alman yazar elinden çıkma hikayedeki suçlulardan ikisinin Türk olması yorumunu size bırakıyorum.
Dördü bir hücrede, biri tecritte beş suçlunun cephesinden izlediğimiz hikayede ilk dikkatimi çeken unsur, suçlu profillerin izleyici tarafından dışlanmasına mahal vermeyecek biçimde işlenmesi oldu. Öyle ki; kaza, namus, psikopatoloji gibi farklı nedenleri de olsa, maktullerinin kadın olduğu cinayet suçlularından bahsediyoruz.
Burada, suçların normalleştirilmesi gibi bir durum yok. Hepimizin potansiyel suçlu olduğu bu hayatta “düşene bir de sen vur” denilmemesi önemli, bu çok kaba bir kolaycılık olurdu. Oyunda bu dengenin nasıl kurulduğuna dair birkaç örnek vermek isterim:
Namus cinayeti işleyen Özgür‘ün elinde sıklıkla gördüğümüz kitap, yazma yetisi, sahip olduğu şiirsel dil; araba hırsızlığı yapan Aslan‘ın tilki üzerinden verilen hayvan duyarlılığı, dışarıda bıraktığı sevgilisine özlemi; hamile bir kadının ölümüne sebep olan Jeremy‘nin hayata tutunma enstrümanı olan PVC borulardan yapılma davul (pipe drum) gibi.
Suçlular arasında geçen, onları tanımamıza, oraya neden, nasıl geldiklerini anlamamızı sağlayan, yer yer birbiriyle çatışmalarına neden olan diyalogların konuya açılım katan sürprizli yanları var.
Oyun temelinde, kafamda tek bir soru işareti var: Tanık olduğumuz zaman dilimi, bir arada bulunan bu insanların hapisteki ilk günleri olamaz. Zira aralarındaki iletişim boyutu, orada hatırı sayılır bir zaman (X zaman diyelim) geçirdiklerini imliyor. Tahliyesi yaklaşan karakter de benim bu çıkarımı yapmamı sağladı. Bu noktada, insan, bir arada kaldığı kişiyi tanıma sorularını, ilk zamanlarda sormaz mı? Zaten zaman geçirmek adına elde çok da seçenek olmayan bir yerde, birini tanımayı X zaman sonraya bırakmak garip olurdu. Bu metot, karakterleri bize anlatmak için, anlayabiliyorum. Ama kafamda zaman/mantık ilişkisini oturtamadığımı söylemeliyim.
1Oyuna daha da hareket katan bazı uygulamalardan da bahsetmek isterim:
Sahne üçe bölünmüş. Solda, tecrit bölmesini temsil eden, tek klozetten oluşan bir alan. Sağda, hapishane terapistinin odası olarak kurgulanan, içerisinde sandalye, kamera ve mikrofon olan bir alan. Ortada da, fona duvar temsili bir perde gerilen, merkezinde bir masa ve dört sandalye olan, ayrıca borulardan oluşan davulun yer aldığı ana alan.
Terapist odasına giren karakterlerin seans anlarının barkovizyon ile, duvarı simgeleyen perdeye yansıtılması, işe sinematografik bir ruh katmış, seviyorum bu uygulamaları. Pipe drum ve mekanın ruhuna uygun sözlerden oluşan rap, yerinde katkılar sağlamış.
Oyuncuların uzun vadeye yayılan tanışıklıklarının, performanslarında büyük etkisi olduğunu düşünüyorum. Aralarında, zaman zaman doğaçlama da var mı işin içinde, denebilecek denli doğal bir uyum var. Bakın en önden izledim, kendilerine ziyadesiyle hakimdim, gerçekten çok iyi bir ekip olmuşlar.
Daha önce oyuncu olarak izlediğim Ozan Ayhan‘ın tanığı olduğum ilk rejisi. Güzel bir iş çıkarmışlar. Emeği geçenleri kutlarım. Yolları açık, alkışları bol, oyunları uzun soluklu olsun.
Oyunun Künyesi Yazar: Caren Jeß Çeviren: Ebru Tartıcı Borchers Yönetmen: Erol Ozan Ayhan Yardımcı yön./ Dramaturg: Deniz Baylan Dekor Tasarım: Batuhan Bozcaada Işık Tasarım: Yasin Gültepe Teaser: Karis Deniz Kara Müzik Altyapı : Kerem Akdağ Şarkı sözleri: Ledüncan Aykus (Lcax) Reji Asistanları: İnanç Atmaca, Derin Bülbül Oynayanlar: Doğaç Yıldız, S. Emrah Özdemir, Serkan Rutkay Ayıköz, Tanıl Yöntem, Yunus Emre Terzioğlu Topluluk: T1 Yapım ve Gösteri Sanatları Tür: Dram-Komedi Seanslar Afiş
Türk tiyatrosunun batılı anlamda kurucusu olarak kabul edilen Muhsin Ertuğrul, sinema alanında da Türkiye'de ilk önemli katkıları gerçekleştirmiş; 1922-1939 yılları arasında Türkiye’de film yapan tek kişi olmuştur. Ailesi, sahneye çıkmasına karşı çıktığı için baba evinden ayrıldı ve tiyatro eğitimi için Paris'e gitti. Çağdaş Türk tiyatrosunun temelini atan ve geliştiren Muhsin Ertuğrul'a 23 Nisan 1979'da Ege Üniversitesi'nce fahri doktor payesi verildi. Sanatçı, ünvanını almak ve sanat yaşamının 70. yıl kutlamalarına katılmak üzere gittiği İzmir'de 29 Nisan günü kalp krizi sonucu hayatını yitirdi.
Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, şair ve eğitmen. Müjdat Gezen Sanat Merkezi'ni kurmuştur. Sahneye ilk kez Hırka-i Şerif İlköğretim Okulu'nda ilk piyesinde çıktı. Aynı yıl 'Doğan Kardeş' çocuk dergisinde şiirleri yayımlandı. Yine bu yıllarda İstanbul Radyosu Çocuk Kulübü'nde mikrofonla tanıştı. Müjdat Gezen aynı zamanda şair. 74 adet şiirden oluşan 'Şiirim Geldi Bırakın Beni' isimli bir albümü var. Albümde kendisiyle birlikte Savaş Dinçel, Mustafa Alabora, Perran Kutman, Ali Poyrazoğlu, Rutkay Aziz ve Sunay Akın gibi isimler yer alıyor.
İlk kez 1964'te Ankara Devlet Tiyatrosu'nda sahneye çıktı. Eski eşi Oya Başar ile birlikte 'Güzel ve Çirkin' ve 'Sefiller' adlı oyunları sergiledi. 1998 yılında 33. Türkiye Hükûmeti'nde Kültür Bakanlığının vermeye başladığı Devlet Sanatçısı unvanına layık görülmüştü, ama bu ünvanı Nisan 2015'te geri alınmıştır. Her zaman dik duran ve politik mizahın öncüsü olan sanatçı, Beykent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde öğretim üyeliği yapmıştır. Kırca 2015 yılında yakalandığı karaciğer kanseri hayata veda etmiştir.
Babası Selanik doğumlu bir Türk bürokratı, annesi ise Boşnaktır. Üniversitede kısa bir süre hukuk fakültesinde, daha sonra ise filoloji, felsefe, psikoloji ve sanat tarihi bölümlerinde okudu; ancak hiçbirinden mezun olmadı. İlk kez Dormen Tiyatrosu'nda oyunculuğa başlamış olan sanatçı, bir çok sinema filminde de rol almıştır. 48. Altın Portakal Film Festivali'nde 'Yaşam Boyu Onur Ödülü' aldı. Son yıllarda 'Ezel' adlı dizide oynayan sanatçı, 2013'te kalp krizi sonucu 77 yaşında hayata gözlerini yumdu.
Sahneye çıkan İlk Türk kadın oyuncudur. 'Yamalar' adlı oyunda, Emel rolü ile ilk kez sahneye çıktı. Asıl ismi Afife olan sanatçı, bu oyunda 'Jale' takma ismini kullanmış ve daha sonraları Afife Jale adıyla anılmaya başlanmıştır. Tiyatro kursları için açılan sınavı kazandı. Müslüman kadınların sahneye çıkmasının yasak olduğu dönemde, Darülbedayi (konservatuvar olarak açıldıktan sonra okul tanımından çıkıp bir tiyatro topluluğuna dönüşen; halen İstanbul Şehir Tiyatroları adıyla varlığını sürdüren sanat kurumu), Müslüman kadınların sadece kadınlara özel gösterilerde oynayacakları gerekçesiyle bünyesine almıştı. 1997’den beri sanatçının anısına Yapı Kredi tarafından 'Afife Tiyatro Ödülleri' düzenlenmektedir. Son yıllarını yatırıldığı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nde geçirdi ve orada vefat etti.
Sahneye ilk defa Galatasaray Lisesi’nde ortaokul öğrencisi iken çıktı. Robert Koleji'nden mezun oldu. Küçük yaşlarda geçirdiği bir kaza sonucu sol ayağı sakatlandı. Tiyatro eğitimini ABD’de Yale Üniversitesi’nde aldı. 'Papaz Kaçtı' komedisi ile Dormen Tiyatrosu’nu kurdu. Türkiye’de sahnelenen ilk müzikal olarak bilinen 'Sokak Kızı İrma'yı sahneledi. Halkla ilişkiler alanında dünyaca tanınan bir isim olan Betül Mardin ile evlenmiş, sekiz yıl süren bu evliliğinden Ömer adlı bir oğlu dünyaya gelmiştir. Sanatçı hala tv yapımcılığı ve diğer kişisel gelişim dersleri verilmektedir.
İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda tiyatro bölümünü ve Devlet Güzel Sanatlar Akademisi resim bölümünden mezun oldu. Akademideki arkadaşları ile birlikte 'Akademi Tiyatrosu' adıyla bir tiyatro grubu kurdu ve oyunlar hazırladı. Şair Attilâ İlhan'ın kızkardeşi, sinema sanatçısı Sadri Alışık'ın eşi ve oyuncu Kerem Alışık'ın annesidir. 2014'te geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti.