*Kapak fotoğrafı: İzmir Devlet Tiyatroları tarafından sahnelenen “Hastalık Hastası” oyunundan bir kare
Molière’in yazdığı “Hastalık Hastası” (Fransızca: Le Malade Imaginaire), 1673 yılında ilk kez sahnelenmiş, komedi türünün en önemli örneklerinden biri olarak kabul edilen bir tiyatro oyunudur. Oyun, zengin bir adam olan Argan’ın, sağlık takıntısını ve bu takıntının çevresindekilerle ilişkilerini konu alır. Bu oyununda tıp bilimi, toplumsal eleştiri ve insan doğasının zaaflarını mizahi bir şekilde işler.
1. Oyun Metninin Yapısal Analizi:
“Hastalık Hastası”, üç perdeden oluşan bir komedi oyunudur. Her perdede Argan’ın hastalık takıntısı üzerinden gelişen olaylar ve komik durumlar sahnelenir.
- Birinci Perde: Ana karakter Argan’ın sağlık takıntısıyla tanıştırılırız. Argan, sürekli hasta olduğunu düşünür ve doktorlara fazlasıyla güvenir. Kızı Angélique’i de doktor olan Thomas Diafoirus ile evlendirmek ister, böylece sağlığına dair kontrolü elinde tutmayı amaçlar. Ancak, Angélique’in başka birine âşık olduğu ortaya çıkar.
- İkinci Perde: Argan’ın eşi Béline, onun mirasına konmak için Argan’a aşırı ilgi gösterir, ancak bu ilgi sahtedir. Argan, kızını doktorla evlendirmekte ısrarcıdır, fakat hizmetçisi Toinette ve Angélique, bu evliliği önlemeye çalışır.
- Üçüncü Perde: Toinette, Argan’a bir ders vermek için bir doktor kılığına girer ve ona gerçekleri gösterir. Oyun, Argan’ın sonunda bir doktor olmayı kabul etmesi ve kızının sevdiği adamla evlenmesine izin vermesiyle sonlanır.
2. Tematik Analiz:
- Sağlık ve Hastalık Takıntısı: Argan, oyunun merkezinde yer alan karakterdir ve sürekli hasta olduğunu düşünen bir hipokondriyak (hastalık hastası)dır. Oyun, insanın bedenine aşırı takıntılı olmasının ve her şeyi doktorların kontrolüne bırakmasının gülünç yanlarını ele alır. Molière, sağlık konusunu mizahi bir şekilde eleştirir; gereksiz tıbbi müdahalelerin insan hayatını nasıl olumsuz etkilediğini gösterir.
- Tıp ve Doktor Eleştirisi: Oyun, dönemin tıp dünyasına yönelik sert bir eleştiridir. Molière, doktorların bilgi yetersizliğini ve onların toplumdaki şarlatanlıklarını hicveder. Doktorların karmaşık terimler kullanarak hastaları kandırdığı ve aslında hastalıklardan çok kendi çıkarlarına odaklandığı ima edilir.
- Toplumsal Sınıflar ve Evlilik: Argan’ın, kızını bir doktorla evlendirmek istemesi sadece sağlık takıntısından değil, aynı zamanda dönemin toplumsal yapısı ve sınıf beklentileriyle ilgilidir. Evlilik, o dönemde ailelerin ekonomik ve sosyal konumlarını güçlendirmek için kullanılan bir araçtır. Angélique ise aşka dayalı bir evlilik istemektedir. Bu, Argan’ın toplumsal beklentileri ve Angélique’in kişisel arzuları arasında bir çatışmaya neden olur.
- Para ve Miras: Argan’ın eşi Béline’in, onun sağlığından çok mirasıyla ilgilenmesi, para ve aile ilişkilerinin nasıl yozlaşabileceğini gösterir. Argan’ın gözleri aşırı sağlık takıntısıyla kör olmuşken, çevresindeki insanlar onun zenginliğini sömürmeye çalışır. Bu tema, insan ilişkilerindeki bencillik ve çıkarcılığı vurgular.
3. Karakterlerin İncelenmesi:
- Argan: Oyun boyunca “hastalık hastası” olan Argan, sürekli doktorlara başvuran ve sağlığı konusunda aşırı kaygılı bir adamdır. Onun komik yanı, gerçek bir hasta olmamasına rağmen hastalığına saplantılı derecede inanmasıdır. Argan, sağlık takıntısının kurbanı olmuş bir karakterdir, ancak bu takıntısı onu manipülasyona açık hale getirir. Oyun sonunda, Argan’ın hastalık saplantısından sıyrılmasa da kızının evlilik kararına boyun eğmesi onun kişisel dönüşümünü gösterir.
- Toinette: Argan’ın hizmetçisi olan Toinette, oyunun en akıllı ve en pragmatik karakterlerinden biridir. Toinette, Argan’ın aşırı sağlık takıntısıyla alay eder ve oyunun mizahi tonunu güçlendirir. Aynı zamanda, kılık değiştirerek Argan’a doktorların ve Béline’in niyetini göstermek için zekâsını kullanır. Toinette, oyun boyunca akıl ve sağduyunun temsilcisidir.
- Béline: Argan’ın ikinci eşi olan Béline, oyun boyunca kocasının hastalık takıntısını kullanarak ona aşırı ilgi gösterir. Ancak bu ilgi, yalnızca miras amacıyla yapılmaktadır. Béline, çıkarcı ve ikiyüzlü bir karakter olarak, oyunun ana zıtlıklarından birini oluşturur.
- Angélique: Argan’ın kızı olan Angélique, gençliğinin ve aşkının peşinden gitmek ister. Babasının sağlık ve evlilik konusundaki zorlamalarına karşı koyar. Angélique’in saf ve romantik duyguları, babasının mantıksız sağlık takıntısıyla çatışır.
4. Semboller ve Simgeler:
- Doktorlar ve Tıbbi Aletler: Doktorlar, oyunda şarlatanlığın sembolüdür. Molière, dönemin doktorlarını bilgi ve etik açısından yetersiz, ancak prestijli ve itibarlı gösterir. Tıbbi terimler ve aletler, Argan’ın hastalık takıntısını besler, ancak gerçek sağlıkla alakası yoktur.
- Hastalık ve İyileşme: Hastalık, oyunda sadece fiziksel bir durum değil, aynı zamanda bir psikolojik durumdur. Argan’ın hastalık takıntısı aslında onun psikolojik olarak güvensiz bir kişi olduğunu gösterir. İyileşme ise bu takıntıdan kurtulmakla mümkündür.
5. Kültürel ve Toplumsal Bağlam:
Molière’in yaşadığı dönemde, tıp henüz bilimsel bir disiplin olarak gelişimini tamamlamamıştı ve doktorlar genellikle halk tarafından şarlatan olarak görülüyordu. “Hastalık Hastası”, bu bağlamda dönemin tıp dünyasına yönelik bir eleştiri olarak okunabilir. Ayrıca, oyundaki evlilik ve miras gibi temalar, 17. yüzyıl Fransası’ndaki sosyal yapının ve toplumsal ilişkilerin eleştirisini de içerir.
6. Sahneleme Önerileri:
Kostüm ve Sahne Tasarımı: Oyun, dönemin kostümlerine uygun olarak sahnelenebilir, ancak komik unsurların öne çıkması için abartılı kostümler ve dekorlar kullanılabilir. Özellikle Argan’ın etrafındaki tıbbi aletler ve doktorların sahneye giriş çıkışları abartılı ve mizahi bir şekilde sunulabilir.
Dramatik Zamanlama: Komedinin en önemli unsurlarından biri olan zamanlama, bu oyunda belirleyicidir. Toinette’in hizmetçi olarak Argan’ı güldüren replikleri ve doktor kılığındaki sahneleri, doğru zamanlamayla oynandığında oyunun mizah düzeyi yükselir.
7. Dil ve Şiirsellik:
Molière’in dili sade ve mizahi bir dille yazılmıştır. Özellikle Argan’ın hastalıklarına dair tıbbi terimlerle dolu diyalogları, onun hastalık saplantısını daha da komik hale getirir. Hizmetçi Toinette’in replikleri ise oyunun mizah unsurunu en çok taşıyan bölümlerdendir. Molière’in dili hem karakterlerin toplumsal sınıflarını hem de oyunun komik doğasını ortaya koyar.
KAYNAK
Moliere, Hasan Ali Yücel Klasikleri, çev.Berna Günen, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2022
